ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΣ ΒΙΔΑΛΗΣ
ΚΕΙΜΕΝA: ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, ΙΟΥΛΙΑ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗ, ΖΩΗ ΠΟΛΙΤΗ
ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΗΣ ΔΟΥΚΑΣ
|
Ο ΑΔΙΑΛΛΑΚΤΟΣ ΜΑΧΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ
ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΑΟΚΡΑΤΙΑΣ
Εκατό χρόνια από τη γέννησή του και εξήντα από τον άδικο σκοτωμό του συμπληρώνονται φέτος. Ο λόγος για τον Άρη Βελουχιώτη, κατά κόσμο Θανάση Κλάρα, που στα χρόνια της παρανομίας της δεκαετίας του '30 είχε το κομματικό ψευδώνυμο-προσωνύμιο «Μιζέριας». Το τελευταίο τού δόθηκε μιας και ο νεαρός Κλάρας μιλούσε ασταμάτητα για τη φτώχεια και την εξαθλίωση των χωρικών της Ρούμελης, του κάμπου του Δομοκού και της Λαμίας και των εργατών και προσφύγων στις φτωχογειτονιές της Αθήνας.
Έχουν γραφτεί πολλά και διάφορα για τον Άρη. Τη δράση του, τη συμβολή του στην εποποιία της Αντίστασης, την προσωπικότητά του, τις δυνατότητες και τα προτερήματά του, τις αδυναμίες του, την άνοδο και την πτώση, τη σύγκρουση με την ηγεσία του κόμματος, το τραγικό τέλος του. Και θα γραφτούν και άλλα στο μέλλον, γιατί έτσι συνήθως συμβαίνει για σημαντικούς ανθρώπους και ιστορικές φυσιογνωμίες. Συμβαίνει επίσης να γράφονται πολλά για να εξυπηρετήσουν ιδιοτελείς σκοπούς, να παραχαράξουν και να προσαρμόσουν την πραγματική ιστορία σε σύγχρονες ανάγκες ή να δικαιολογήσουν ατομικές ή συλλογικές μετέπειτα επιλογές. Όχι μόνο δεν ξέφυγε από αυτόν τον κανόνα ο Άρης αλλά και αποτελεί παράδειγμα ιστορικής κακοποίησης.
Ο Άρης ξεχώρισε από τους πολλούς για αρκετούς λόγους. Κύρια για την αναμφισβήτητη συμβολή του στην ανάπτυξη του αντικατοχικού εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα αλλά και για τη στάση του όταν αυτός ο αγώνας παγιδεύτηκε, κτυπήθηκε και ηττήθηκε. Πάντα σε τέτοια μεγάλα ιστορικά κύματα και λαϊκές αναγεννητικές παλίρροιες, μεταμορφώνονται, αναδεικνύονται, διαμορφώνονται άνθρωποι που μπαίνουν μπροστά, γίνονται ηγέτες και οδηγητές. Στη Μεγάλη Δεκαετία η μεταμόρφωση αυτή έγινε με αστρονομική ταχύτητα, αφορούσε χιλιάδες και χιλιάδες ανθρώπους σε διάφορα επίπεδα, δεν ήταν απλά και μόνο μια προσωπική υπόθεση και φυσικά δεν ήταν μόνο η περίπτωση του Άρη. Από τη χαμοζωή, την εξαθλίωση της οικονομικής κρίσης, από την παρανομία και τη διάλυση της μεταξικής δικτατορίας, οι κρυμμένες δυνάμεις του λαού και του επαναστατικού κινήματος, η Αντίσταση και ο αγώνας εκτίναξαν σε ένα ανώτερο και ζηλευτό επίπεδο χιλιάδες παλιούς αγωνιστές και κομμουνιστές και φυσικά ανέδειξαν και καινούριους.
Ο Άρης, γέννημα αυτών των χρόνων -αν και δεν αποτελεί τη μοναδική περίπτωση-, είναι μια χαρακτηριστική απόδειξη. Ο απομονωμένος από το κόμμα «δηλωσίας» από το κάτεργο της Κέρκυρας έγινε ο στρατολόγος, οργανωτής και εμπνευστής των πρώτων ανταρτο-ομάδων στη Ρούμελη και ύστερα ο πρωτοκαπετάνιος του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, ένας σύγχρονος θρύλος του αγώνα. Σε πείσμα διάφορων «αγιοποιήσεων» και ιστορικών ανακατασκευών, όμως, το αντάρτικο δεν ήταν μια προσωπική υπόθεση του Άρη. Ούτε ποτέ ο ίδιος ούτε φυσικά η αληθινή ιστορία συμφώνησαν σε αυτό. Ανεξάρτητα από επιμέρους διαφοροποιήσεις, δισταγμούς, προσανατολισμούς κ.λπ., η αλήθεια είναι πως συλλογικά η ηγεσία του ΚΚΕ μαζί με ένα πλατύτερο κομματικό δυναμικό κινήθηκε σε αυτή την κατεύθυνση, έστειλε τον Άρη στη Ρούμελη, προσανατόλισε δυνάμεις και υπήρξε ο εμψυχωτής του ΕΛΑΣ. Η ανάπτυξη ενός λαϊκού στρατού σε όλη σχεδόν την έκταση της ηπειρωτικής χώρας, με χιλιάδες αντάρτες και άλλους τόσους εφεδρικούς, μόνο αποτέλεσμα μιας οργανωμένης, πεισματικής, συλλογικής προσπάθειας, βασισμένης στις λαϊκές δυνάμεις, μπορεί να 'ναι. Και στην προκειμένη περίπτωση των κομμουνιστών κατά κύριο λόγο.
Μέλος του κόμματος ήταν ο Άρης, τμήμα αυτής της ηρωικής κομμουνιστικής στρατιάς, μέσα σε αυτό ανέπτυξε, βελτίωσε, ανέδειξε τις ικανότητές του, τις καθοδηγητικές δυνατότητές του, τα προτερήματα και την αντρειοσύνη του. Μέσα εκεί έμαθε για την κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης, για το σοσιαλισμό, την επαναστατική ανατροπή, για τις αιτίες της κακοδαιμονίας της Ελλάδας και τόσα άλλα που με γλαφυρό τρόπο αργότερα τα εκλαΐκευε στους εργάτες και τους αμόρφωτους αγρότες. Όπως και χιλιάδες άλλοι κομμουνιστές και στελέχη του κόμματος, «πήρε και έδωσε» σε αυτή τη σχέση και σε αυτή τη στράτευση, όπως και χιλιάδες άλλοι, «έβαλε το κεφάλι του στον τορβά» δίχως προσμονή για αντίτιμο, γιατί το ραντεβού στα «γουναράδικα» κείνη την περίοδο κλείνονταν μαζικά και καθημερινά από χιλιάδες επώνυμους και ανώνυμους.
Ούτε ήταν ο μόνος που αντιτάχθηκε και διαφώνησε στο χαντάκωμα του αγώνα. Και άλλα στελέχη και μέλη του κόμματος (για να μη μιλήσουμε για τους απλούς αντάρτες και το λαό) και πριν από το Δεκέμβρη και τη Βάρκιζα έβαζαν διαφωνίες για τις ιεραρχήσεις, τις επιλογές, τους προσανατολισμούς κ.λπ. Για τον τρόπο ανάπτυξης του ΕΛΑΣ, για τις συμφωνίες με το Κάιρο και τον ξένο παράγοντα, για την προετοιμασία μπροστά στην επικείμενη σύγκρουση για τη λύση του εσωτερικού προβλήματος μετά το φευγιό των Γερμανών. Ήταν ο μόνος που προχώρησε στην ανοιχτή αντιπαράθεση και σύγκρουση, αλλά αυτό -ανεξάρτητα από τη μετέπειτα δικαίωση- περισσότερο σαν τραγική κορύφωση της συλλογικής αντίφασης λειτούργησε παρά σαν πραγματική διέξοδος.
Οι κομμουνιστές πρέπει να απεχθάνονται και να πολεμούν και τις «αγιοποιήσεις» και τις «δαιμονοποιήσεις», γιατί έτσι συσκοτίζονται τα αληθινά γεγονότα, οι πραγματικές ιστορικές διαδρομές, οι αιτίες γι' αυτά που συνέβησαν ή θα συμβούν. Μέλος αυτής της μεγάλης και ηρωικής κομμουνιστικής στρατιάς η οποία εκτινάχθηκε μονομιάς στο επίκεντρο της ιστορίας, και ο Άρης, που βρέθηκε μπροστά σε πρωτοφανέρωτα και κρίσιμα διλήμματα και που κουβαλούσε αντιφάσεις, καθυστερήσεις, ανεπάρκειες και αδυναμίες, δεν απέφυγε και τα λάθη και τις παλινωδίες και τελικά το δρόμο προς την τραγωδία. Εκτός από τους ορκισμένους εχθρούς, κατηγορήθηκε και από συντρόφους για ορισμένες αρνητικές πλευρές του χαρακτήρα του και της συμπεριφοράς του. Αλλά και για όσα ήταν αληθινά, το ζήτημα είναι στο κατά πόσο βοηθήθηκε με κομματικό τρόπο να τα ξεπεράσει. Και η αλήθεια είναι πως λιγότερο βοηθήθηκε και περισσότερο αποτελούσε μόνιμα τον «συνήθη ύποπτο», που αντιμετωπιζόταν με τη δαμόκλειο σπάθη της δήλωσης της Κέρκυρας και με απειλές για «συντριβή» από το κόμμα. Και σε αυτή την αντιμετώπιση συναίνεσαν αρκετοί από την κομματική ηγεσία, που πάντα τον έβλεπαν με «μισό μάτι» - και όχι μόνο το δίδυμο Σιάντου-Ιωαννίδη.
Το «κατσαπλιάδικο», που σαν κατηγορία τον ακολουθούσε από την αρχή, έγινε αντικείμενο χειρισμών, πιέσεων και διάφορων απομονώσεων, για να ξανα-χρησιμοποιηθεί και πάλι στο τέλος. Γύρω από αυτό μπορούν να αναπτυχθούν διάφορες σκέψεις και να φωτιστούν διάφορες πλευρές αντικειμενικών προβλημάτων και υποκειμενικών αδυναμιών. Ο Άρης δεν ανέβηκε στη Ρούμελη για να τεθεί επικεφαλής ενός αντάρτικου στρατού φτιαγμένου. Ανέβηκε για να στήσει τις πρώτες οργανωμένες ανταρτοομάδες, με στρατολογίες νεαρών -κύρια- χωρικών, ορισμένων κυνηγημένων από τις δυνάμεις κατοχής και ελάχιστων κομματικών μελών που στάλθηκαν από το κέντρο στην αρχή. Όλοι τους -πέρα από ορισμένους «κλαρίτες»- αδοκίμαστοι σε αυτή την οργανωμένη και καινούρια ζωή, έπρεπε να μάθουν τα βασικά σε ελάχιστο χρόνο. Οι δυσκολίες, οι δισταγμοί, οι δυστροπίες, οι προσωπικές συνήθειες αποτελούσαν σοβαρό εμπόδιο, δημιουργούσαν προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπιστούν με αποφασιστικότητα, με σκληράδα μερικές φορές και με την ισχυρή δύναμη του παραδείγματος. Έπρεπε να γίνουν οι πρώτες αντάρτικες ένοπλες ενέργειες που να συγκλονίσουν και να συνεγείρουν τον πληθυσμό αλλά και να βαπτίσουν στη μάχη τους νεαρούς αντάρτες. Έπρεπε να σπάσει ο φόβος, η ηττοπάθεια, η μεμψιμοιρία. Όλα αυτά δεν ήταν -ειδικά το '42- καθόλου εύκολη υπόθεση. Όλοι παραδέχονται πως ο Άρης τα κατάφερε περίφημα σε αυτή την προσπάθεια, χωρίς να αποφύγει -όπως είναι φυσικό- υπερβολές και λάθη. Λάθη και υπερβολές μόνο στα κοιμητήρια δεν γίνονται.
Σε αυτή την πρώτη φάση ο Άρης δεν βοηθήθηκε κομματικά όσο θα έπρεπε και απαιτούσαν οι συνθήκες. Ο ίδιος -όχι λίγες φορές- επέμενε στην ανάγκη επιτελικής στελέχωσης των ανταρτοομάδων με παλιούς στρατιωτικούς, πράγμα που άρχισε να γίνεται μετά τη δεύτερη συνδιάσκεψη και τις συσκέψεις της Αθήνας στις οποίες συμμετείχε, καταφέρνοντας να ανατρέψει το βαρύ κλίμα εις βάρος του.
Η ραγδαία ανάπτυξη του ΕΛΑΣ και τα πρώτα σημάδια της ήττας των δυνάμεων του Άξονα έβαλαν από τα πράγματα στην ημερήσια διάταξη το μετα-κατοχικό καθεστώς στη χώρα. Οι αντιφάσεις του μεγάλου αγώνα άρχισαν να κορυφώνονται. Τμήμα αυτής της συλλογικής αντίφασης και ο Άρης ούτε επιχείρησε αλλά ούτε και μπορούσε για πολλούς λόγους -προσωπικούς και γενικούς- να κάνει την υπέρβαση που η ζωή απαιτούσε εκείνες τις στιγμές. Πέρα από τον Άρη, ούτε το κόμμα ούτε κάποια πλευρά του καθοδηγητικού πυρήνα του. Αυτό φάνηκε καθαρά και πριν από το Δεκέμβρη αλλά και μετά από αυτόν, στην ενδέκατη -απαράδεκτη από κάθε άποψη- ολομέλεια της ΚΕ το Φλεβάρη του '45, όπου σύσσωμη σχεδόν η καθοδηγητική ομάδα αποδέχθηκε μια απολογιστική εισήγηση που δεν έδινε καμία απάντηση για τη μεγάλη λαϊκή ήττα. Και το μεγάλο ερωτηματικό είναι πώς από αυτή την ολομέλεια η μυστική διαγραφή του Άρη έγινε δημόσια γνωστή ύστερα από τρεις μήνες δίχως μεγάλο προβληματισμό και δίχως αναζήτηση και της διαφορετικής γνώμης. Στο όνομα μόνο της ενότητας και χωρίς να υπάρχει χρόνος για μια συνολικότερη εξέταση όλων των πλευρών του προβλήματος που και χωρίς τον Άρη υπήρχε και φάνηκε γρήγορα.
Δεν θεωρούμε πως όλα όσα έγιναν ήταν μοιραία να γίνουν και πως το αποτέλεσμα ήταν προδιαγραμμένο. Μόνο που η ανατροπή της φοράς των πραγμάτων προϋπέθετε άλλους προσανατολισμούς από τα χρόνια της κατοχής, καθαρούς στόχους, αποφασιστικότητα και όχι παλινωδίες, μεγαλύτερη συλλογικότητα στο κέντρο των αποφάσεων, ξεπέρασμα καταστάσεων που υπήρχαν από παλιά στο κόμμα και πάνω από όλα σύμπνοια για το ρόλο, τις δυνατότητες και την αντιμετώπιση του ξένου (αγγλικού) παράγοντα. Αυτά δεν μπορούσαν να αλλάξουν από έναν ή να ανατραπούν με ένα πραξικόπημα.
Ακόμη περισσότερο που ο Άρης βίωσε από την αρχή μια ιδιότυπη προσωπική ομηρία που κατέληγε πάντα στην υποταγή στις αποφάσεις, ήταν έτσι και αλλιώς έξω από τον κεντρικό πυρήνα και δεν επιδίωξε καν να προτείνει μια εναλλακτική συνολική πλατφόρμα.
Ο Άρης δίκαια, πέρα για πέρα, πέρασε στην ιστορία και στη συλλογική μνήμη του λαού μας σαν ο αδιάλλακτος μαχητής της ανεξαρτησίας και της λαοκρατίας. Γέννημα-θρέμμα του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, γνήσιος απόγονος των μεγάλων αγωνιστών του πρώτου αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, θα αποτελεί σε πείσμα των παραχαρακτών της Ιστορίας αιώνιο σύμβολο ενός αγώνα που συνεχίζεται μέχρι την τελική δικαίωση.
